Ngậm ngải tìm trầm: Từ đời sống đi vào thơ ca

Tại sao lại có câu: “Ngậm ngải tìm trầm”?

Ngải được xem là một vật mang tính linh thiêng và huyền bí, thường được các thầy mo trong cộng đồng dân tộc thiểu số nuôi trồng. Cây ngải thuộc họ nghệ, những câu chuyện từ xưa truyền lại rằng khi thả con gà vào khu vực cây ngải, lát sau sẽ chỉ còn lại bộ lông. Ngoài việc trồng, các thầy mo cũng có thể nuôi ngải bằng cách lấy râu mép của con cọp và cắm vào một mụt măng tre, từ đó phát triển thành những con sâu. Ngải được cho là có hai mặt đối lập: có thể giúp đỡ hoặc gây hại cho người khác. Vì vậy những người biết sử dụng ngải thường khiến người khác nể sợ.

Còn về trầm hương, đây là một chất nhựa (đề kháng) được tiết ra từ cây dó bầu khi bị tổn thương. Qua thời gian, chất nhựa này kết tinh và trở thành trầm, tỏa ra mùi thơm đặc trưng, thường được dùng để sản xuất dược liệu hoặc thủ công mỹ nghệ có giá trị rất cao. Từ thời xa xưa, người Việt đã biết đến việc tìm kiếm trầm, nhưng hoạt động này nở rộ nhất vào những năm 1980 tại miền Trung. Tại đây, người dân vẫn gọi việc là là đi điệu trầm (đi địu trầm/đi địu) Dù diễn ra vào cuối thế kỷ 20, những người "đi địu" vẫn phải tuân thủ nghi thức "ngậm ngải" trước khi lên đường, như một luật lệ bất thành thành văn thuộc về yếu tố tâm linh.

Truyền thuyết "ngậm ngải tìm trầm" đã tồn tại từ rất lâu và trở thành câu nói quen thuộc, đặc biệt với những người đi rừng tìm trầm. Trước khi bắt đầu hành trình, họ phải giữ cơ thể sạch sẽ, ăn chay, làm lễ cúng, và quan trọng nhất là nhờ thầy mo để có được ngải bảo vệ. Thầy mo sẽ đặt ngải vào một túi vải nhỏ, để người đi rừng đeo trên cổ nhằm bảo vệ trước những nguy hiểm như thú dữ hay khí độc trong rừng, đồng thời tiếp thêm sức mạnh cho họ.

Trong văn học Việt Nam, nhà văn Thanh Tịnh đã viết truyện ngắn "Ngậm ngải tìm trầm" (năm 1943), kể về câu chuyện của một gia đình nghèo ở Quảng Trị. Vì hoàn cảnh khó khăn, người chồng quyết định tham gia cuộc hành trình "ngậm ngải tìm trầm." Trước khi lên đường, thầy mo đã cảnh báo rằng ngải chỉ có tác dụng trong 100 ngày. Tuy nhiên, sau khi không tìm được trầm và cố gắng quay về, người chồng đã bị lạc đường. Sau thời hạn 100 ngày, lông lá mọc khắp người và anh biến thành hổ. Dù vậy, anh vẫn muốn tìm đường trở về gặp lại vợ con. Khi về đến làng, vì quá hoảng sợ, vợ con và dân làng đã đuổi anh về rừng sâu. Kể từ đó, vào những đêm trăng sáng, người dân nghe thấy tiếng gầm vang vọng từ bìa rừng, như tiếng lòng đầy bi thương của chàng hổ.

Bài hát Chuyện tình ngậm ngải tìm trầm

Ca khúc Chuyện tình ngậm ngải tìm trầm (một số bìa đĩa ghi Chuyện người ngậm ngải tìm trầm) ra đời khoảng đầu thập niên 1970 do nhạc sĩ Châu Kỳ và nhà thơ Hồ Đình Phương hợp soạn. Bài hát được viết theo điệu Habanera vốn khá phổ biến vào thời đó. Nội dung bài hát do được nhà thơ soạn lời nên khá... mông lung: Câu chuyện cũ đôi người tình của thời Quốc chiến/Dòng lệ dâng xin trời chứng cho một lời nguyền/Trời cao chưa thấu, trời cao chưa thấu, trời cao chưa thấu/Tình đã ly tan, ôi tình đã ly tan/Mới nên tích sự người ngậm ngải tìm trầm... Nhà thơ cho câu chuyện xảy ra từ thời Quốc chiến (nhiều bản trên YouTube bây giờ viết nhầm là “thời quốc kiến” rất tối nghĩa, đúng ra là thời Chiến quốc bên Tàu - khoảng hơn 400 năm trước Công nguyên, tác giả hoán đổi vị trí ca từ cho dễ hát - NV), có đôi nhân tình đã từng thề non hẹn biển nhưng rồi ly tan vì “trời cao chưa thấu”. Cái câu “trời cao chưa thấu” được lặp lại những 3 lần như một nỗi oan khuất của người trong cuộc, ngửa mặt lên trời mà thét lên những lời tuyệt vọng…

Ở đây chúng ta thấy được những điệp từ này là thủ pháp rất dụng công của 2 đồng tác giả, cũng như ở câu kế tiếp: Ai ngậm ngải đi tìm trầm vượt đèo băng suối/Trọn đời dâng bao mộng ước cho cuộc tình đầu/Người đi đi mãi, người đi đi mãi, người đi đi mãi/Vẫn thấy cô đơn, ôi vẫn thấy cô đơn/Dấu chân phong trần vào chuyện buồn ngàn thương... Câu “người đi đi mãi” được lặp lại 3 lần là điểm nhấn về thời gian chàng trai đã “ngậm ngải” để vượt đồi băng suối đầy gian nan, hiểm nguy để cố tìm cho ra cây trầm là hiện thân của người con gái (trước đó) đã đi lạc trong rừng rồi gục chết. Chàng đi, đi mãi, qua biết bao nhiêu ngày tháng để đến khi ngải trong miệng tan hết rồi thì chàng biến thành con dã nhân...

Trước 1975, bài này được các danh ca Chế Linh, Giao Linh rồi đôi song ca Thanh Tuyền - Thanh Phong thể hiện rất được khán giả yêu thích. Những ca sĩ mới sau này thì có Thu Cúc, Duy Sang cũng trình bày khá thành công.

Thi sĩ Hồ Đình Phương (1927 - 1979) là một người đặt lời rất hay cho các nhạc sĩ khác như: Hoàng Trọng, Song Ngọc, Lam Phương, Minh Kỳ, Hoàng Nguyên, Phạm Thế Mỹ... Riêng 2 nhạc sĩ Châu Kỳ và Hoàng Trọng thì ông đặt lời nhiều nhất (khoảng 30 ca khúc của mỗi nhạc sĩ). Hồ Đình Phương là cháu ngoại Thượng thư Võ Liêm nên gọi nữ sĩ Minh Đức Hoài Trinh là dì ruột, dù ông lớn tuổi hơn. Còn nhạc sĩ Châu Kỳ (1923 - 2008) với người viết là chỗ rất thân tình. Ông là tác giả của những bài hát quen thuộc: Con đường xưa em đi, Túy ca, Sao chưa thấy hồi âm, Khuya nay anh đi rồi, Đừng nói xa nhau…

Nhạc sĩ : Châu Kỳ và Hồ Đình Phương

Nhang Xanh có dùng trầm từ người ngậm ngải đi tìm không?

Hoàn toàn không!

Đầu tiên vì thứ trầm tìm trong rừng này rất đắt, có giá lên đến chục triệu đồng/gram, nếu nhưng mà nó đi xay bột để là nhang thì không biết bó nhang đó giá trị bao nhiêu cho xuể, rất khó đến được với tay người tiêu dùng.

Thứ hai là vì ở Nhang Xanh, chúng tôi ưu tiên những hoạt động bền vững liên quan đến việc trồng rừng và canh tác có định hướng kế hoạch. Vì vậy nên những trầm hương từ Nhang Xanh được trồng và khai thác thuận tự nhiên, không sử dụng hóa chất hay công nghệ độc hại, đảm bảo sức khỏe tốt nhất cho người tiêu dùng!

Để sử dụng trầm hương từ Nhang Xanh, quý khách có thể tham khảo các sản phẩm qua các kênh sau:

• Website: https://nhangxanh.com/san-pham
• Fanpage: https://www.facebook.com/nhangxanhcom
• Shopee: Nhang Xanh Official