Mỗi năm vào mùng 5 tháng 5 âm lịch, người Việt lại đón Tết Đoan Ngọ – hay còn gọi là "Tết diệt sâu bọ" – với những nghi thức độc đáo và mâm cỗ truyền thống. Trong số đó, bánh tro là một món ăn truyền thống cùng với rượu nếp và trái cây mùa hè. Món bánh trong veo, mát lành này từ lâu đã được tin là có thể “diệt sâu bọ trong người”. Nhưng liệu bánh tro thật sự có khả năng đó? Hãy cùng Nhang Xanh nhìn lại chiếc bánh dân gian này dưới lăng kính khoa học hiện đại.
Xem nhanh
Bánh tro (hay bánh ú tro) là loại bánh làm từ gạo nếp ngâm nước tro, gói trong lá dong hoặc lá tre, rồi luộc chín. Một số bánh có nhân đậu xanh, đường phèn; một số lại hoàn toàn không nhân. Điều làm nên nét đặc biệt của bánh tro chính là nước tro, thường được chắt lọc từ tro đốt vỏ đậu, rơm, hoặc thân cây khô. Chính nước tro đã tạo ra sắc vàng trong, hương nhẹ và vị thanh mát cho chiếc bánh.
Theo quan niệm dân gian, Tết Đoan Ngọ là thời điểm sâu bọ, tà khí phát tác mạnh nhất trong năm, cũng là lúc cơ thể con người dễ sinh bệnh. Ăn bánh tro vào sáng sớm được xem là một cách “tẩy trừ độc tố, tiêu diệt sâu bọ trong bụng”. Cùng với các món có vị nồng và chua như cơm rượu nếp, trái cây mùa hè (mận, vải…), bánh tro góp mặt trong “liệu trình truyền thống” giúp cân bằng và thanh lọc cơ thể.
Dưới góc nhìn khoa học, nước tro có chứa kali carbonat (K₂CO₃) – một loại kiềm tự nhiên. Khi gạo nếp được ngâm trong nước này, các phản ứng hóa học xảy ra giúp:
Bên cạnh đó, bánh tro không chứa dầu mỡ, không chiên rán, không quá ngọt – tất cả đều phù hợp với tiêu chí ăn nhẹ, thanh lọc, giải nhiệt trong mùa hè.
Khái niệm “diệt sâu bọ” ngày nay có thể được hiểu theo cách khoa học là:
Như vậy, dù không phải là “thuốc” diệt khuẩn hay ký sinh trùng theo đúng nghĩa y học, bánh tro vẫn là một thực phẩm hỗ trợ hệ tiêu hóa đáng quý, được ông cha đúc kết qua nhiều thế hệ.
Vậy là từ một món bánh dân gian tưởng chừng đơn sơ, bánh tro trong dịp Tết Đoan Ngọ mang theo trong mình cả một hệ tri thức dân gian về ẩm thực, sức khỏe và khí hậu. Dưới ánh sáng của khoa học hiện đại, chiếc bánh ấy không chỉ còn là niềm tin truyền thống, mà còn là biểu tượng của sự điều hòa cơ thể theo mùa, của triết lý sống thuận tự nhiên.
Vì vậy, mỗi lần cắn vào miếng bánh tro trong ngày Tết Đoan Ngọ, ta không chỉ đang thưởng thức một món ngon, mà còn đang thực hành một nét đẹp y học dân tộc đầy tinh tế.