Hương thơm đắt hơn vàng

Hong Kong đã từng được gọi là cảng thơm vì hoạt động buôn bán gỗ trầm lâu năm.

Hương thơm của hàng ngàn que hương phảng phất qua phía trước cửa hàng công ty nhang và đàn hương Wing Lee, một doanh nghiệp gia đình truyền thống ở khu phố Hong Kong của Yau Ma Tei. Các gói nhang màu vảng và đỏ tươi sáng được xếp dọc theo tường, nhưng cất riêng trong tủ kính là thứ hương đắt giá hơn hết thảy: gỗ trầm hương.

Hương sắc sảo mộc mạc của loại gỗ này đã đã đặt tên cho Hong Kong, theo tiếng Quảng Đông, là Cảng Thơm. Hương thơm này là sự hồi tưởng sâu sắc như thế nào mà cảng buôn cũ thời thuộc địa, nay là trung tâm tài chính thế giới, đã từng đóng vai trò then chốt trong việc buôn trầm hương đến Trung Đông và xa hơn nữa.

Ở tuổi 84, Yuen Wah đã làm trong ngành kinh doanh hương trầm hơn 70 năm. Con trai ông, Kenny, đang điều hành cửa hàng Wing Lee, đã mở rộng kinh doanh sang Trung Quốc đại lục, mở thêm các cửa hàng ở Bắc Kinh, Thượng Hải và Cáp Nhĩ Tân. Mặc dù nghỉ hưu, Wah vẫn đến thăm cửa hàng cũ của mình ở Phố Thượng Hải.

"Gỗ trầm luôn là một loại gỗ đắt tiền," Wah nói với tôi khi nhớ lại thời gian khi ông bắt đầu làm việc trong ngành này lúc 13 tuổi. "Trong quá khứ, nó được sử dụng trong y học vì nó là một thuốc giảm đau rất tốt. Bây giờ nó đã chuyển từ thuốc sang thành hương đốt."

Trầm hương được tạo ra khi cây Aquilaria, trước kia được trồng theo truyền thống quanh làng vì đặc tính phong thủy của nó, bị hư hại, cho phép một loại mốc tấn công vào gỗ. Khi thu hoạch, gỗ bị nhiễm mốc, xẫm, có nhựa nhựa được tách khỏi gỗ lành (không mùi, màu kem).

Và chính loại nhựa quý giá này là thứ mà người ta tìm kiếm từ lâu. Được gọi là 'vua hương thơm', trầm hương được buôn bán rộng rãi ở Trung Đông và Châu Á. Những ghi chép từ triều đại Tang và Song của Trung Quốc cho thấy nó là một mặt hàng có giá trị cao, và hương thơm của nó có những kết nối lịch sử rộng khắp qua Phật giáo, Đạo giáo, Hồi giáo và Kitô giáo.

Ngày nay, các mảnh vụn của nhựa trầm hương được thu hoạch làm bột hương, bán với giá khoảng 58,000 đô la HK/kg vào năm 2014. Các thân gỗ lớn tới vài mét, được bán để tạc tác phẩm điêu khắc bằng tay- một khúc có hình đế và thân cây ở cửa hàng Wing Lee đề giá 1,2 triệu đô la Hong Kong. "Chúng như là những tác phẩm nghệ thuật," Wah nói.

Nhựa cây đặc biệt được ưa chuộng để làm nước hoa và hương thơm. Nhựa gỗ trầm được chưng cất để tạo ra dầu Oud, một thành phần thiết yếu trong các loại nước hoa cao cấp như Oud Royal của hãng Armani Privé và M7 Oud Absolu của hãng Yves Saint Laurent. Oud đã được bán với giá gần 300.000 đô la HK/kg- nó đắt đến mức nó thường được coi là 'vàng lỏng'.

Nhưng nhu cầu rất lớn đối với gỗ trầm trong vài thập kỷ qua đã khiến giống cây Aquilaria của Hồng Kông lao đao trước ngưỡng tuyệt chủng.

Công ty Asia Plantation Capital (APC), một trong những nhà trồng cây Aquilaria thương mại lớn nhất Châu Á, đang cố gắng cứu cây này bằng cách khuyến khích trồng trầm hương bền vững ở Hong Kong và khắp Châu Á. Họ tin rằng chỉ có vài trăm mẫu cây hoang dã còn lại ở Hong Kong, mặc dù chính quyền Hong Kong tuyên bố đã trồng khoảng 10.000 cây con mỗi năm kể từ năm 2009.

Nhưng chỉ đơn giản trồng cây non là không đảm bảo sự sống còn vì chúng phải mất nhiều năm để trưởng thành. Và số lượng cây trưởng thành hiện nay đang bị đe dọa nhiều hơn nữa do những kẻ ăn trộm.

"Bọn trộm cây tìm kiếm các cây già bị nhiễm bệnh tự nhiên, vì chúng có giá trị cao hơn, do vậy những cây này sẽ ngày càng bị đe dọa," Gerard McGuirk, giám đốc bán hàng của APC tại Hong Kong, nói. "Hiện nay ở Hong Kong, bạn sẽ rất may mắn nếu thấy được một cây 30 năm tuổi."

Trong khi số lượng chính xác cây còn lại trong tự nhiên có thể còn là vấn đề tranh cãi, nhưng rõ ràng việc trộm cây nghiêm trọng đang diễn ra.

Gần ngôi làng nhỏ Shing Ping, sát biên giới với Thâm Quyến, người trồng trầm hương thế hệ thứ ba Koon Wing Chan đang chỉ đạo một đồn điền nhỏ khoảng 6.000 cây. Ông là người trồng trầm hương duy nhất ở Hong Kong. Và để cố duy trì, bảo tồn và đưa vào thị trường loài cây đang bị đe dọa này, ông đã liên doanh với APC.

Để làm nổi bật nỗi khốn khổ của cây trầm hương hoang dã, APC cung cấp các tour du lịch có hướng dẫn tới trang trại của Chan và một số khu bảo tồn công cộng, nơi có các cụm cây Aquilaria. Gần với trang trại của Chan, ở khu bảo tồn quốc gia Pat Sin Len, không khí ngào ngạt mùi hương trầm phát ra từ những thân cây đã bị lột trần. Việc làm này là thô kệch, nhằm gây hư hại cây hơn là giết cây.

"Không phải mọi cây đều sẽ có nhựa, vì vậy kẻ trộm như phải đánh bạc," Wah nói. Trong tự nhiên, chỉ có 7% cây tạo ra nhựa.

Trong bụi cây phía dưới ẩm thấp và đầy muỗi của khu bảo tồn, mùi hương rõ rệt là một dấu hiệu chắc chắn rằng những kẻ ăn trộm sẽ nhận được phần thưởng đổi lấy nguy cơ có thể bị tù đến 10 năm. Nếu tìm thấy loại nhựa quý, kẻ ăn trộm có thể kiếm được một khoản tiền đáng kể khi bán nó ở chợ đen.

Trong hai năm qua, cảnh sát và nhân viên của Cục Nông Nghiệp, Thủy sản và Bảo Tồn (AFCD) đã thực hiện 35 chiến dịch chống ăn trộm trong việc săn trộm ở các điểm nóng như Sai Kung, Đảo Lantau và các khu phía Bắc của vùng lãnh thổ mới. Hiện nay, AFCD lên kế hoạch thử nghiệm giám sát điện tử từ xa các cây và truyền hình mạch kín tại khu bảo tồn thiên nhiên Tai PO Kau ở bờ biển phía Tây, cũng như trồng thêm cây con tại vườn ươm Tai Tong gần Yuen Long.

Trồng thêm nhiều cây con ở các công viên quốc gia của Hong Kong dường như không thể ngăn chặn việc ăn trộm khi có cơ hội, nhưng việc tăng cường sự quan tâm của các nhà đầu tư vào các đồn điền gỗ trầm bền vững về môi trường cũng có thể cứu vãn được những cây hương còn lại của Hong Kong khỏi tuyệt giống.

"Chúng tôi có các đồn điền trầm hương ở 5 quốc gia và chúng tôi tin tưởng chắc chắn vào tính bền vững toàn diện, qua việc đầu tư vào cộng đồng mà chúng tôi hoạt động để tạo ra tác động xã hội tích cực," Watts nói.

"Quan hệ đối tác chiến lược của chúng tôi với ông Chan sẽ giúp cung cấp sự hỗ trợ và chuyên môn cần thiết để phát triển các cơ hội thương mại lâu dài ở Hong Kong một cách bền vững, đồng thời cũng giúp ông Chan sản xuất dầu Oud tại địa phương," ông nói.

Bài tiếng Anh trên BBC Travel